Günümüzde teknolojinin gelişmesi ve akıllı telefon kullanımının yaygınlaşması ile beraber ortaya yeni tip hastalıklar, bağımlılıklar ve korkular çıktı. “Akıllı telefonlar günümüzün en önemli uyuşturucu olmayan bağımlılıkları arasında yer almaktadır (Kişioğlu &Yıldırım, 2018)” Bu tip sendromlarda da alkol, madde gibi diğer bağımlılıklarla aynı mekanizma işler ve kişi bağımlı olduğu şeyden uzak kaldığında yoksunluk belirtileri göstermeye başlar. Gün geçtikçe daha fazlasına ihtiyaç duyarak ondan ayrılmak daha da zor bir hal alır.
Biz de bugün çağın hastalığı olarak bilinen ve biribiriyle bağlantılı olan FoMO ve Nomofobi durumlarını değerlendirmek istedik. Bunlar Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5) olan ve yaygın olarak kabul edilen tanı kılavuzunda resmi bir psikolojik bozukluk olarak sınıflandırılmamaktadır. Henüz psikolojik bir bozukluk olarak tanı kriterine girmemiş olsalar da sendrom olarak adlandırılmaktadırlar. Ayrıca tanı kriterinde yer alan anksiyete bozukluğu, depresyon, stress bozukluğu gibi birçok psikolojik rahatsızlığı da beraberlerinde getirmektedirler. Gelin birlikte bu sendromları biraz inceleyelim.
Akıllı telefonların ve beraberinde sosyal medyanın kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte bulunduğumuz yerden kilometrelerce uzaktaki kişilerle, yerlerle, olaylarla ilgili bilgilere kolayca detayıyla birlikte erişebilir olduk. Bu durum hem olumlu hem olumsuz sonuçlar doğurdu. Bu olumsuz sonuçlardan biri de FoMO (fear of missing out) yani gelişmeleri kaçırma korkusudur. Kişi; sosyal medyaya erişimi olmadığında sosyal medyadaki gelişmeleri, güncel haberleri, başkalarının hayatlarını kaçırma endişesiyle kaygı, stres ve huzursuzluk duyar. Kaygıyı hafifletmek adına da sürekli sosyal medyada aktif olma ihtiyacı duyar. Günümüzde instagram, twitter, youtube gibi platformlarda kişilerin günlük hayatları hayli ön plandadır. FoMO belirtileri gösteren kişi başkalarının hayatlarını takip etme konusunda da yoğun istek duyar ve izlediklerinin etkisiyle yaptığı kıyaslamalar da beraberinde kaygı ve stres getirir. Çoğunlukla kişi düşük özgüven, yalnızlaşma, dürtüsellik, algı bozukluğu, yetersizlik duygusu, beğenilmeme korkusu gibi problemlerle de baş etmek zorunda kalır.
FoMO’yu etkileyen faktörler:
Sosyal karşılaştırma
Aidiyet ihtiyacı
Tüketim kültürü
Bilgiye erişim
Özgüvensizlik
Sosyal izolasyon
FoMO ile Başa Çıkma Yolları:
Sosyal medya kullanımınızı sınırlandırın
Kişisel yaşantılarınıza ve hedeflerinize odaklanın
Gerçekçi hedefler belirleyin
Farkındalık çalışmaları yapın
Hayatınızda olumlu giden şeyleri kendinize hatırlatarak şükran duygunuzu pekiştirin
Spora başlayın
Arkadaşlarınızla ve çevrenizle sosyal bağlarınızı güçlendirin
Profesyonel destek alın
Şimdi de günümüz korkularından biri olan Nomofobi’yi ele alalım. Günümüz gelişen teknolojisinin olumlu katkıları yanında olumsuz bir diğer getirisi olan nomofobi ‘no mobile phone’ kelimelerinden türetilmiş ve türkçeye cep telefonundan mahsur kalma korkusu olarak çevrilmiş psikolojik bir bozukluk türüdür. Genellikle çocuklarda ve gençlerde daha sık görülse de günümüzde her yaş grubundan nomofobi belirtileri yaşayan kişiler bulunmaktadır. Özellikle Z ve alfa kuşağı olarak tanımlanan ve teknolojinin içine doğmuş gençlerde internet, bilgisayar, tablet, telefon gibi teknolojik aletlere ve bunların içerdiği uyaranlara karşı aşırı bir duyarlılık görülür. Sonrasında, çocuk bu gibi aletlerden uzak kaldığında veya erişimi kısıtlandığında tehlike duygusuyla karşılaşır ve aşırı tepkiler verebilir. Ve beraberinde dürtüsellik, stres seviyesinde artış, ısrarcılık, öfke patlamaları, ağlama krizleri, huzursuzluk, uyku ve kaygı problemleri gibi olumsuzluklar görülebilir. Nomofobik alışkanlıklar günlük alışkanlıkları değiştirebilmekte, verimliliği düşürebilmekte, okul yaşantısına ve akademik başarıya olumsuz etki edebilmektedir (Adnan & Gezgin, 2016).
Akıllı cihazlara aşırı ilginin kaynağı olan nomofobi, halk dilinde yaygın kullanımıyla telefon bağımlılığı, aşağıdaki belirtilerle tespit edilebilmektedir;
Telefonu sebepsiz yere eline alma ve bildirim gelmese dahi obsesiflik düzeyinde kontrol etme dürtüsü
Uykudan uyanır uyanmaz ilk iş telefonu eline almak ve bildirim gelmiş mi diye kontrol etmek
Uyumadan önce telefonu almak ve uykuya dalana kadar bırakamamak, uyurken dahi telefonu yakınından ayıramamak
Telefon ekranını sürekli açık tutarak kapanmasına tahammül edememek
Şarj aletini sürekli yanında bulundurma isteği
Telefon faturalarını sürekli takip etmek ve paket bitimine doğru stres bozukluğu yaşamak
Tablet, telefon gibi aletleri her an erişilebilecek noktada tutma isteği. Aynı odada bulunma, cebinde veya yastık altında saklama isteği
Telefon bulunmayan ve internetin çekmediği alanlarda bulunmaktan kaçınma dürtüsü
Telefon yanında olmadığında kendini “eksik” hissetmek, şarj bittiğinde kendini “çaresiz” ve “yalnız” hissetmek
Telefona erişemeyince kalp çarpıntısı, baş dönmesi, mide krampları, nefes almada güçlük gibi panik bozuklukluk belirtileri göstermek
Yapılan araştırmalar ve yayınlanan makaleler kapsamında nomofobinin fiziksel, psikolojik ve patolojik zararları şu şekilde sıralanabilir.
Fiziksel Problemler:
Telefonun sürekli tutulduğu el ve parmaklarda kasılma ve uyuşukluk
Eklem problemleri
Bel, boyun, sırt bölgelerinde ağrı oluşumu
Fıtık belirtilerinin ortaya çıkışı
Tekrarlayan, şiddetli, gerilim tipi baş ağrıları
Denge kaybı, vertigo, baş dönmesi
Beslenme bozukluğu, hazımsızlık, mide problemleri
Uyku bozukluğu (insomnia/ hipersomnia, buna bağlı gelişen yorgunluk ve isteksizlik
Gözlerde kuruma ve batma hissi
Görmede bulanıklıklık ve görme bozukluklarında ilerleme
Psikolojik ve Patolojik Problemler:
Kişilerde depresyon etkilerinin ortaya çıkması ve sürekli mutsuzluk hissinin oluşması
Odaklanma problemleri ve konsantrasyon eksikliği
Tekrarlayan stres ve kaygı bozuklukları
Dürtü kontrol problemleri
Öfke kontrol problemleri
Sosyal izolasyon
Sebepsiz huzursuzluk hissi
Sorumluluklardan korkma ve sorumluluk almaktan kaçınma
Panik atak belirtileri
Obsesiflik düzeyinde takıntı geliştirme
Yoksunluk hissi
Yalnızlık ve çaresizlik hissinin tekrarlanması
Telefon bağımlılığı sebebiyle aksatılan işlere karşı oluşan suçluluk duygusu
Nomofobi İle Başa Çıkma Yolları:
Belirlediğiniz zaman dilimlerinde telefonu tamamen kapatarak veya dışarı çıkarken telefonu evde bırakarak dijital detoks yapmak
Yeni hobiler edinmek
Uyku zamanından en az 1 saat önce telefonla ilgilenmeyi bırakmak
Telefonu yakınında bırakma isteğine karşı gelinemiyorsa bile kapalı bir çekmecede bulundurmak
Spor yapmak ve her gün temiz havaya çıkmak
Aile ve arkadaşlarla daha fazla vakit geçirmek
Yalnızca önemli uygulamaların bildirimlerini açık tutarak diğer bildirimleri sessize almak
Bir uzmandan yardım almak
Bunların yanında internetten yoksun kalma korkusu olan netlessphobia’da günümüzün araştırma konularından biridir. Modern çağın korku bozuklukları olarak nitelendirilen FoMO, nomofobi ve netlessphobia birbiriyle iç içe ve bağlantılı fobiler olup çağın getirdiği yeni problemler arasında yerlerini almışlardır. İnternet kullanımının yaygınlaşması ve akıllı telefon kullanım sıklığının artışı her geçen gün yeni fiziksel, zihinsel ve psikolojik problemler ortaya çıkarmaktadır. Bu durumun gün geçtikçe çocuklar ve toplum üzerinde tehdit unsuru oluşturduğu araştırmalar sonucunda gözlemlenmiştir. Bunlarla baş etme yolları saptanmış, farkındalığın önemi vurgulanmıştır.
Unutmayın, umutsuzluğa kapılmadan, farkındalığımızı güçlü tutarak, bilinçli tüketim sağlandığında bu tip problemlemlerin yan etkilerini en az düzeye indirmek mümkün. Sağlıcakla kalın..